Τι είναι η Ιστορία;
Η ερώτηση τι είναι η Ιστορία μοιάζει να έχει περισσότερο φιλοσοφικό χαρακτήρα παρά οτιδήποτε άλλο.
Ιστορία είναι:
η απόπειρα καταγραφής γεγονότων μ’ έναν αντικειμενικό τρόπο. Η θέση αυτή προκαλούσε και προκαλεί τις πιο ενδιαφέρουσες συζητήσεις. Την ιστορία την δημιουργούν, την γράφουν και την διαβάζουν υποκείμενα. Ίσως θα ήταν πιο σωστό να μιλάμε για κάποιες αντικειμενικές διαστάσεις της Ιστορίας αν και αυτή η θέση είναι αρκετά προβληματική. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ερχόμαστε στον κόσμο αυτό ως υποκείμενα και πάντοτε η ματιά μας είναι υποκειμενική. Ίσως κάποιοι άνθρωποι να αντιλαμβάνονται καλύτερα τη σχέση υποκειμενικότητας – αντικειμενικότητας απ’ ότι κάποιοι άλλοι, ώστόσο και αυτοί έχουν μια υποκειμενική προσέγγιση παρά το γεγονός ότι κατανοούν καλύτερα κάποιες αντικειμενικές διαστάσεις κάποιων γεγονότων, της ζωής και της ιστορίας. Κατά συνέπεια, δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τα ιστορικά γεγονότα υφίστανται πολλαπλές αναγνώσεις και για το λόγο αυτό υπάρχουν τόσες πολλές και ενδιαφέρουσες ιστορικές ερμηνείες.
Να τι γράφει ο Michel de Certeau για την αντικειμενική ιστορία :
… μια από τς πρώτες κριτικές κατά τού «έπιστημονισμού» έκανε φανερή τη σχέση της «αντικειμενικής» Ιστορίας με μια θέση: τη θέση του υποκειμένου. Αναλύοντας τη «διάλυση του αντικειμένου» (R. Aron) αφαίρεσε από την Ιστορία το προνόμιο που απαιτούσε με τον ισχυρισμό ότι αποκαθιστά την «αλήθεια» τών συμβάντων. Η «αντικειμενική» ιστοριογραφία, τελικά, πιστεύοντας σε μιαν «αλήθεια», παρέμενε προσηλωμένη σ’ ένα μοντέλο παρμένο από τή χθεσινή φιλοσοφία και την προχθεσινή θεολογία, μεταφράζοντάς το απλώς σε όρους ιστορικών «γεγονότων»… Πάντως οι ωραίες μέρες ετούτου του θετικισμού παρήλθαν όριστικά [1]
ο αγώνας να διατηρηθεί ζωντανή η μνήμη συγκεκριμένων συμβάντων απέναντι στην άγνοια και την αδιαφορία. Στις Ιστορίαι, στην εισαγωγή του πρώτου βιβλίου με τίτλο Κλειώ, ο Ηρόδοτος (484-425 π.Χ.) γράφει:
[pr.] Ἡροδότου Ἁλικαρνησσέος ἱστορίης ἀπόδεξις ἥδε, ὡς μήτε τὰ γενόμενα ἐξ ἀνθρώπων τῷ χρόνῳ ἐξίτηλα γένηται, μήτε ἔργα μεγάλα τε καὶ θωμαστά, τὰ μὲν Ἕλλησι, τὰ δὲ βαρβάροισι ἀποδεχθέντα, ἀκλέα γένηται, τά τε ἄλλα καὶ δι᾽ ἣν αἰτίην ἐπολέμησαν ἀλλήλοισι».
[pr.] Ο Ηρόδοτος από την Αλικαρνασσό εκθέτει εδώ τις έρευνές του, για να μη ξεθωριάσει με τα χρόνια ό,τι έγινε από τους ανθρώπους, μήτε έργα μεγάλα και θαυμαστά, πραγματοποιημένα άλλα από τους Έλληνες και άλλα από τους βαρβάρους, να σβήσουν άδοξα· ιδιαίτερα γίνεται λόγος για την αιτία που αυτοί πολέμησαν μεταξύ τους» [2]
Στο ίδιο πνεύμα κινείται και ο Θουκυδίδης (460 – 398 π.Χ.) στο βιβλίο του Ιστορίαι:
[1.1.1] Θουκυδίδης Ἀθηναῖος ξυνέγραψε τὸν πόλεμον τῶν Πελοποννησίων καὶ Ἀθηναίων, ὡς ἐπολέμησαν πρὸς ἀλλήλους, ἀρξάμενος εὐθὺς καθισταμένου καὶ ἐλπίσας μέγαν τε ἔσεσθαι καὶ ἀξιολογώτατον τῶν προγεγενημένων, τεκμαιρόμενος ὅτι ἀκμάζοντές τε ᾖσαν ἐς αὐτὸν ἀμφότεροι παρασκευῇ τῇ πάσῃ καὶ τὸ ἄλλο Ἑλληνικὸν ὁρῶν ξυνιστάμενον πρὸς ἑκατέρους, τὸ μὲν εὐθύς, τὸ δὲ καὶ διανοούμενον. [1.1.2] κίνησις γὰρ αὕτη μεγίστη δὴ τοῖς Ἕλλησιν ἐγένετο καὶ μέρει τινὶ τῶν βαρβάρων, ὡς δὲ εἰπεῖν καὶ ἐπὶ πλεῖστον ἀνθρώπων. [1.1.3] τὰ γὰρ πρὸ αὐτῶν καὶ τὰ ἔτι παλαίτερα σαφῶς μὲν εὑρεῖν διὰ χρόνου πλῆθος ἀδύνατα ἦν, ἐκ δὲ τεκμηρίων ὧν ἐπὶ μακρότατον σκοποῦντί μοι πιστεῦσαι ξυμβαίνει οὐ μεγάλα νομίζω γενέσθαι οὔτε κατὰ τοὺς πολέμους οὔτε ἐς τὰ ἄλλα.
[1.1.1] Ο Αθηναίος Θουκυδίδης έγραψε την ιστορία του πολέμου μεταξύ Πελοποννησίων και Αθηναίων, πώς πολέμησαν μεταξύ τους. Άρχισε να γράφει, μόλις ξέσπασε ο πόλεμος, επειδή πρόβλεψε ότι θα είναι ο μεγαλύτερος και ο σπουδαιότερος από όλους τους παλαιότερους πολέμους. Έφτασε στο συμπέρασμα αυτό επειδή, όταν άρχισε ο πόλεμος, οι δύο αντίπαλοι ήσαν στην ακμή της δύναμής τους, ήσαν καλά ετοιμασμένοι και όλοι οι άλλοι Έλληνες έπαιρναν ή ήσαν έτοιμοι να πάρουν το μέρος του ενός ή του άλλου. [1.1.2] Η αναταραχή αυτή συγκλόνισε τους Έλληνες και μερικούς από τους βαρβάρους και, μπορεί κανείς να πει, ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο. [1.1.3] Για τα αμέσως προηγούμενα γεγονότα και τις αρχαιότερες εποχές δεν ήταν δυνατόν να καταλήξω σε ασφαλή συμπεράσματα, επειδή πέρασαν πολλά χρόνια. Αλλά από στοιχεία που, μετά από μακρότερες έρευνες, μπορώ να θεωρήσω αξιόπιστα, νομίζω ότι ούτε πόλεμοι ούτε άλλα γεγονότα είχαν πάρει τόσο μεγάλη έκταση [3]
ο αγώνας να διατηρηθεί ζωντανή η μνήμη μορφών ύπαρξης απέναντι σε διάφορες εξουσίες που προσπαθούν να τις σβήσουν, να τις διαστρεβλώσουν ή να τις ενσωματώσουν σ’ ένα πλαίσιο ακίνδυνων αφηγήσεων.
η προσπάθεια των ανθρώπων να δημιουργήσουν μια παράδοση και να κατοχυρώσουν μια ταυτότητα σ’ έναν κόσμο εχθρικό και επικίνδυνο. Όλες οι ταυτότητες, είτε το συνειδητοποιούν είτε όχι, αντλούν στοιχεία από το παρελθόν. Καμία ταυτότητα δεν υπάρχει χωρίς την Ιστορία.
η αποτύπωση της ταξικής πάλης. Κάθε μορφή ιστορικής γνώσης μας δείχνει, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, την ύπαρξη της ταξικής πάλης. Μορφές εξουσίας, μορφές κυριαρχίας, προσπάθειες αντίστασης στους ισχυρούς και απόπειρες διαμόρφωσης ένος άλλου τρόπου ζωής είναι μερικά από τα στοιχεία που βρίσκει κάποιος πολύ εύκολα στις πηγές της ιστορίας. Στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο οι Marx – Engels γραφουν: « Όλη η ιστορία κάθε ἀνθρώπινης κοινωνίας έως σήμερα είναι μια ιστορία πάλης τάξεων. Ελεύθερος καὶ σκλάβος, πατρίκιος καὶ πληβείος, βαρώνος και δουλοπάροικος, μάστορας και κάλφας – με μια λέξη καταπιεστές καὶ καταπιεζόμενοι, ορμώντας ο ένας κατὰ του άλλου, μέσα σέ μιαν αδιάκοπη σύγκρουση διεξάγουν μια πάλη πότε σκεπασμένη, πότε φανερή μια πάλη που πάντοτε κατέληξε είτε σε μιαν επαναστατική ανατροπή ολόκληρης της κοινωνίας, είτε στην καταστροφὴ τών δύο συγκρουομένων τάξεων» [4]
[1] Michel de Certeau, Το ιστοριογραφικό έργο στο Jacques Le Goff — Pierre Nora, Το έργο της Ιστορίας, Μετάφραση: Κλαίρη Μιτσοτάκη, Ράππα, Αθήνα, 1981, σ. 21
[2] Ηρόδοτος, Ιστορίαι, Κλειώ. Μετάφραση: Δ.Ν. Μαρωνίτης, Αθήνα, Γκοβόστης, 1964
Πύλη για την Ελληνική γλώσσα
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=30&page=1
[3] Θουκυδίδης, Ιστορίαι, Μετάφραση: Άγγελος Βλάχος, Αθήνα, Εστία, 2008
Πύλη για την Ελληνική γλώσσα
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=73&page=1
[4] Κ. Μάρξ-Φ. Ένγκελς, Το κομμουνιστικό μανιφέστο . Μετάφραση Α. Δ. Σιδέρι, Β΄έκδοση, Έκδοση Σοσιαλιστικού Βιβλιοπωλείου, Αθήνα, 1921 σ. 20-21
https://anemi.lib.uoc.gr/metadata/7/f/f/metadata-1af32e299316e118a88dd94e1df5cc88_1268387286.tkl
Ο ιστορικός ξεκινά με προσωρινή επιλογή γεγονότων και με προσωρινή ερμηνεία, στο φως της οποίας έχει γίνει αυτή η επιλογή — από τον ίδιο ή από άλλους. Καθώς η δουλειά του προχωρά, τόσο η επιλογή και «διευθέτηση» των γεγονότων όσο και η ερμηνεία υπόκεινται σε λεπτές — και ίσως εν μέρει ασύνειδες— αλλαγές, μέσω της διαδικασίας αλληλεπίδρασης. Η διαδικασία αυτή εμπεριέχει και το στοιχείο της αλληλεπίδρασης μεταξύ παρόντος και παρελθόντος, αφού ο ιστορικός ανήκει στο παρόν ενώ τα γεγονότα ανήκουν στο παρελθόν. Ο ιστορικός και τα γεγονότα της ιστορίας έχουν απόλυτη ανάγκη ο ένας τον άλλον. Χωρίς τα γεγονότα, ο ιστορικός είναι μετέωρος και αυθαίρετος· χωρίς τον ιστορικό τους, τα γεγονότα είναι νεκρά και δίχως νόημα. Συνεπώς, να ποια είναι η πρώτη μου απάντηση στο ερώτημα «Τι είναι ιστορία;»: μια συνεχής διαδικασία αλληλεπίδρασης μεταξύ του ιστορικού και των γεγονότων, ένας διάλογος δίχως τέλος μεταξύ παρόντος και παρελθόντος.
E. H. Carr, Τι είναι ιστορία; Σκέψεις για τη θεωρία της ιστορίας και τον ρόλο του ιστορικού. Μετάφραση: Ανδρέας Παππάς, Πατάκης, Αθήνα, 2015, σ. 59
Είναι η Ιστορία επιστήμη;
Ορισμοί
Μεθοδολογίες
Σχολές
Χρόνος
Μνήμη